viernes, 20 de mayo de 2011

egoera!

Aurreko ahapaldi guztietan, garbi ikus dezakegu gizakiok zein animaliok, eskubide asko ditugula eta behein eta berriro zapalduak izaten direla!
Honen haurrean, egoera aldatu beharra dagoela argi ikusten dugu guztiok, zaharrak, haurrak, animaliak, emakumeak... urteetako bortizkeriak jasanduak izan dira eta denok izan gara haurrak, ezgutu dugu emakume bat edo emakumea gara, denak eduki dugu animali bat, denak izan gara langile ta zahrrak eginen gara, beraz honen aurrean geldi ezazu egoera!!

LANGILEEN ESKUBIDEAK

1. ESKUBIDEAK
Langileak eskubidea du:
o lanean benetan aritzeko;
o lanbide sustapen eta prestakuntzarako;
o ezein arrazoirengatik (arraza, sexu, erlijio, adin eta
abarrengatik) diskriminatua ez izateko;
o segurtasun fisikorako (lanean segurtasun-neurriak
har-tzeko);
o intimitatea errespetatzeko;
o itundutako soldataren ordainketa garaiz jasotzeko;
o lan-kontratuaren ondoriozko ekintzak eta
eskubideak indibidualki erabiltzeko.



2. BETEBEHARRAK
o lanpostuaren berezko betebeharrak betetzea;
o laneko segurtasun eta higiene neurriak betetzea;
o enpresariaren aginduak eta instrukzioak garaiz
betetzea;
o enpresarekin ez lehiatzea;
o produktibitatea hobetzen laguntzea;
o lan-kontratuaren ondoriozko betebehar guztiak
betetzea.

ANIMALIEN ESKUBIDEAK

Animalien askapena edo animalien eskubideak pentsamendu eta jarrerak animaliak indarkeriarik gabe eta aske bizitzea aldarrikatzen du. Ildo horretatik, animaliak eta gizakiak [1]eskubideetan parekatu eta animaliak gizakien janaritarako, lanerako edo esperimentazio zientifikorako erabilpenetik, eta zenbaiten ustez jabetza-gai izatetik ere, askatu behar direla defendatzen du. Animalien eskubideen defentsak animalien ongizate izeneko jarrera alternatiboa gainditu egiten du. Izan ere, animalien ongizateak animaliekiko tratu txarrak gaitzetsi eta animalien oinazea baztertu egin behar dela defendatzen du, baina aldi berean onartu egiten du animalien erabilpena gizakien mesedetarako.

Gizartean eztabaida dago animaliek eskubideak dauzkaten edo edukitzekotan, nolako eskubideak diren. Filosofian, animalien eskubideak etika-galdera sakonak planteatzen dituen arazo bat dira, gizakiaren izaeraren inguruko hausnarketa eta pertsonaren definizioari buruzko jarrera garbia eskatzen duena. Animalien eskubideak defendatzen dituztenek gizakia eta animaliak parekoak izan eta funtzio fisiologiko berdinak (oinazea, oroimena, ...) dituztela eta, beraz, analogiaz, gizakiek eta animaliek eskubide berdinak izan behar dituztela defendatzen dute. Animalien eskubideak defendatzen dituzten teorikoen artean Peter Singer eta Tom Regan filosofoak nabarmentzen dira.

Beste jarrera batek aintzat hartzen ditu animaliak moralaren aldetik, baina animaliak beraien aldetik beste animalia edo gizakien eskubideak errespetatzeko gauza ez direnez, animalien eskubideak mugatuak direla defendatzen du. Horrela, gizaki eta animalien arteko interesak kontrajartzen direnean, gizakien alde egin behar dela defendatzen dute tarteko jarrera honetako jarraitzaileek. Ildo horretatik, eztabaida dago animaliekiko tratu zuzena eta begirunezkoa justizia eta eskubideengatik edo zor zaien errukiagatik izan behar den.

Animalien status morala edo gizaki eta animalien eskubide berdintasuna ukatzen duen jarreraren argudioak animalien ezaguera, sentimendu, edo kontzientzia-ezarekin loturik izaten dira. Gizakia gizaki izateagatik animaliak baino eskubide gehiago dituela edota animaliak gizakiaren mendean izan behar direla diotenen iritziak espezieismo izeneko jarreran kokatzen dira. Gizakia animaliaren gainetik dagoela onartzen dutenen artean badira ere animaliekiko tratu txarrak gaitzesten dituztenak, baina azken finean tratu txarrak eragiten dituen pertsonaren moraltasunaren aurkako ekintzak direlako, animalia pertsonaren azpian jarriz betiere. Azken argudio hauek defendatu dituztenen artean Tomas Akinokoa eta Kant daude [2].

Historian zehar, zibilizazio eta kultura zein den, hainbat eratan gauzatu dira animalien eskubideak. Animismoan animaliak sakratuak eta pertsona eta jainkotzat hartuak dira. Pentsamendu modernoaren aitzindaria izan zen Descartes filosofoak animaliak automata hutsak zirela baieztatu zuen eta gizakiari leku nabarmena egotzi unibertsoan. Erlijio- eta filosofia-tradizio nagusiak animaliak gizakiaren azpiko maila batean jarri eta gizakiaren mendean jarri ditu eta animaliek egun jasaten duten erabilpenaren jatorrian dago. Animalien egungo mendekotasun eta erabilpena hau guztiz krudela da kasu anitzetan: abelzaintza intentsiboan animaliak egoera larrian egoten dira, toki itxietan eta euren berezko garapena errespetatu gabe, askotan beraien osasunaren kaltetan; saiakuntza edo esperimentazio-laborategietan, gaixotasunak eragiten zaizkie euren erreakzioak ikertzeko; konpainia-animalia moduan ere, animaliak euren inguru naturaletik erauziak izaten dira gehienetan, jolasgarri edo kirol moduan askotan animaliak akabatu egiten dira, hala nola zezenketa-mota zenbaitetan.

Animalien eskubideei buruz ardura zabaldu da gizartean eta ondorioz, animalien pairamena salatzen duten hainbat herri ekimen eta elkarte sortu dira. Kezka horri erantzun nahian, estatuek animalia banakoen babeserako legeak plazaratzen hasi dira. Lege hauek, ordea, animalien ongizateari buruzkoak dira gehienetan dira, animalien eskubideen urraketaren oinarrian dagoen animalien jabegoa zalantzan jarri gabe.



ZAHARREN ESKUBIDEAK

"Nafarroan bizi diren zahar guztiek, zer adin duten gorabehera, honako eskubide hauek dituzte:

1. ERRESPETUZ ETA DUINTASUNEZ TRATA DITZATEN ETA ADINA DELA MEDIO DISKRIMINA EZ DITZATEN

1.1. Duintasun pertsonalerako eskubidea eta zaharrek gizartean balio eta onespen handiagoa izatekoa.

1.2. Nork bere iritzia emateko eskubidea, gizartean ikusezinak ez izatekoa eta komunikabideek tratu normalizatua eta estereotiporik gabea eman diezaieten.

1.3. Inongo alor pertsonaletan edo sozialetan adina dela medio diskrimina ez ditzaten.

1.4. Inolaz ere ez diezaieten tratu txar fisiko edo psikikorik eman eta haien aurka babes ditzagun.

1.5. Zaharren balizko mugak errespeta daitezen.

1.6. Diru-sarrera eta pentsio bidezko eta egokiak kobratzeko eskubidea, haiekin aski izateko.

1.7. Familiarteko harremanei eta harreman afektiboei eusteko eskubidea.

1.8. Zaintza aringarriak gizalegez eman diezazkieten eta haien azken nahia errespeta dadin.

2. INDEPENDENTE IZATEKO ETA NORK BERE BIZITZA KONTROLATZEKO ESKUBIDEA

2.1. Nork bere nortasuna askatasunez garatzeko eskubidea eta bizitza pribatuan eta familiartean nola bizi nahi duten erabateko askatasunez eta autonomiaz erabakitzekoa.

2.2. Non bizi nahi duten askatasunez aukeratzeko eskubidea eta hura beren nahierara egokitzekoa.

2.3. Nork nahi duen pertsonarekin bizitzeko eskubidea, inolako diskriminaziorik gabe, eta intimitatezko harremanak izatekoa.

2.4. Beren baliabide ekonomikoak nola erabili askatasunez erabakitzeko eskubidea, epaileek ezgaituz bakarrik gal daitekeena.

2.5. Nork behar duen aholkularitza izateko eskubidea eta haien eskubideak zain ditzaten, askatasunez erabakitzeko, bereziki, haiek ezgaitzeko prozesuei eta ondarea lagatzeari eta abarri buruz.

2.6. Intimitaterako eskubidea eta haien etxebizitza eta posta errespeta daitezen.

2.7. Autonomoak izateko eta sentitzeko eta beren buruarekin aski izateko eta beren buruarekin aski dutela sentitzeko eskubidea eta beren kasa moldatzeko beharrezko laguntzak izatekoa.

2.8. Inguruan oztoporik ez izateko eskubidea eta ingurunea gozoa eta segurua izatekoa, bizimodu autonomoa izateko eta gizartean aktiboak izateko.

3. SEGURU ETA BABESTUTA SENTITZEKO BEHARREZKO LAGUNTZA IZATEKOA

3.1. Osasun laguntza unibertsal, doako, eskuragarri, diskriminaziorik gabe eta xedetzat galdutako gaitasunak ahal bezainbat berreskuratzea duena izateko eskubidea.

3.2. Familian eta gizartean abandonatuta eta bakarrik ez sentitzeko beharrezko babesa izateko eskubidea.

3.3. Seguru eta babestuta sentitzeko beharrezko laguntza izateko eskubidea.

3.4. Kalitateko gizarte laguntza izateko eskubidea, norberaren ezgaitasun eta mendekotasun mailara egokitutakoa eta nork bere kasa ordain dezakeena.

3.5. Etxean eta gizartean, familian eta beren harremanetan beren giroan jarraitzeko eskubidea, beharrezko egokitzapenen eta osasun eta gizarte laguntzen bidez.

3.6. Oztoporik gabeko etxebizitza segurua izateko eskubidea, norberaren beharretara egokitutakoa.

3.7. Haien mugak errespeta daitezen eta ezgaitasun fisiko edo psikiko bat dela medio diskrimina ez ditzaten.

4. BALIOZKOAK ETA BEREN BURUAREKIN POZIK SENTI DAITEZEN UZTEA ETA BULTZATZEA

4.1. Beren gaitasunak eta esperientzia erabiltzeko eskubidea, beren proiektuen eta atsegingarriak iruditzen zaizkien gizarte ekimenen bidez.

4.2. Haurrak zaintzen eta hezten laguntzeko eskubidea, haiez abusatu eta haiek esplotatu gabe.

4.3. Ikasten jarraitzeko eta heziketa eta prestakuntza programa egokietan parte hartzeko eskubidea eta pertsona, herritar eta gizarteko kide gisa dituzten jakintza, abileziak eta gaitasunak hobetzeko nolanahiko jardueretan parte hartzekoa.

4.4. Teknologia berriek informazioa biltzeko eta komunikatzeko ematen dituzten aukerak erabiltzeko eskubidea eta haiek erabiltzetik kanpo ez geratzekoa.

4.5. Kultur arloko eta aisialdiko jardueretan zinez parte hartzeko eskubidea.

5. ERKIDEGOKO BIZITZA SOZIALEAN ETA POLITIKOAN PARTE HARTZEKO ESKUBIDEA

5.1. Erabakiak hartzen dituzten organoetan ordezkaritza proportzionatua izateko eskubidea.

5.2. Galdetu egin ditzaten eta haien iritzia entzun dadin, adinaren araberako ikuspegia kontuan hartzeko, zerbitzu publikoen plangintza egin eta haiek kudeatzeko eta hiriak diseinatzeko.

5.3. Zinez gizarteratzeko eskubidea eta sistematikoki, beren borondatearen kontra zaharrendako erakundeetan bakartu ez ditzaten.

5.4. Askatasunez komunikatzeko eskubidea eta haien erakundeak haien kasa kudeatzeko gaitasuna errespeta dezaten.

5.5. Zaharrendako zentro eta zerbitzu publikoak zuzenean edo, ezgaitasun bat badute, senideen bidez kudeatzen parte hartzeko eskubidea.

BETEBEHARRAK

Era berean, Nafarroan bizi diren zahar guztiek, zer adin duten gorabehera, honako betebehar hauek betetzeko konpromisoa hartu dute beren buruarekin eta osatzen duten gizartearekin:

1. Beren autonomia eta independentzia babestea eta bertzek haien izenean erabaki dezan ez uztea.

2. Beren kasa moldatzen, autonomoak izaten eta beren buruarekin aski dutela sentitzen ahalegintzea.

3. Norberaren gaitasunetara egokitutako kirola egitea erregulartasunez.

4. Adimen aldetik aktiboak izaten jarraitzeko ahalegintzea eta gauza berriak ikasteko jakin-minari eustea.

5. Beren gaitasunak eta esperientziak aprobetxatzea eta bertzeren esku jartzea, baliagarri sentitzeko.

6. Aldaketetara ahal bezainbat egokitzea eta bertzeren pentsaerarekin eta jarrerarekin ulerkorrak eta toleranteak izatea.

7. Gizartean bizimodu aktiboa izatea eta bertze zaharrekin eta belaunaldiekin harremanetan izatea.

8. Gizartean parte hartzea, zaharren iritzia entzunarazteko.

9. Beren eta ezagutzen dituzten zaharren aurkako abusuak, tratu txarrak eta diskriminazioak salatzea.

10. Beren eskariak eta iritziak askatasunez adieraztea ematen dizkieten zerbitzuen kalitateari dagokionez eta, beharrezkoa bada, kexak eta hobekuntza proposamenak egitea".





miércoles, 18 de mayo de 2011

EMAKUMEEN ESKUBIDEEN AGERPENA

Emakumeen eskubideak Nazioartean Onartzea
Felipe Gómez Isak, emakumeen eskubideek nazioartean igaro dituzten etapa desberdinen errepasoa egiten du. Aipamen berezia eskaintzen dio nazioartean emakumeen eskubideen babeserako baliabideak indartzera bideratuta zegoen 1979ko Emakumeak Diskriminatzeko Edozein Era Saihesteko Eskubide Protokoloaren eraketa prozesuari.
Emakumeen Eskubideak Historian zehar
Felipe Gómez Isak, Deustuko Unibertsitatean dagoen Pedro Arrupe Giza Eskubideen Institutuko partaideak, denboran atzera egingo du, XVIII. mendean Europako eta Ipar Ameriketako panorama politiko eta soziala nahasi zuten iraultza liberalen azterketa egiteko, izan ere marko horretan sortu baitziren Giza Eskubideak. Frantses Iraultza izango da hain zuzen, "Gizasemearen eta Hiritarraren Eskubideak" izeneko Frantziar Aitorpenarekin batera, estreinako aldiz giza eskubideei izaera emango diena.

Orduz geroztik, garapena handia izan da; baina, hala ere, autorearen iritziz, emakumeen eskubideak Giza Eskubideen definizio prozesuan ahaztu egin dira. Prozesu horrek izaera androzentriko nabarmena du eta orokorrean ez ditu islatzen emakumeen beharrak, esperientziak eta aldarrikapenak.

Bi arrazoi ematen ditu:

Nazioarteko arauen sortze-eremuan, ez zegoen ia emakumerik lanpostu garrantzitsuetan.
Giza Eskubideak jendaurrera azaltzea. Hau da, ez da kontuan hartzen emakumeen oinarrizko eskubideen haustea eremu pribatuan gertatu ohi dela, bereziki familian. Hori dela eta, ohiko legeak –jendaurrean hausten diren giza eskubideak babesten dituzten arauak hain zuzen– ez dira erabilgarriak.

Ondorioz, Giza Eskubideen ohiko diskurtsoa aldatzea beharrezkoa da.



Nazio Batuak eta Diskriminaziorik Ezaren Printzipioa
NBEk berebiziko garrantzia izan du Diskriminaziorik Ezaren Printzipioa onartzeko garaian, baita emakumeen ikuspegia Giza Eskubideetan sartzeko garaian ere. Dagoeneko 1946an (abian jarri eta urtebetera), Emakumeen Egoera Juridiko eta Sozialaren inguruko Batzordea eratu zuen. Erakunde hori funtsezkoa izan zen Nazio Batuetan onartzen diren Giza Eskubideen bitartekoak sortzerakoan. Horietako batzuk, bitarteko orokorrak dira, hala nola:

1946ko Nazio Batuen Gutuneko Hitzaurrea bera (nahiz eta bertako xedapenak orokorregiak eta zehaztasun gabeak izan).
1948ko Giza Eskubideen Aitorpen Unibertsala (Gutuneko xedapenak zehazteko asmoz egindakoa. Aitorpenean, "gizon-emakume guztien eskubideak" aipatzen dira).
Eskubide Zibil eta Politikoen, zein Eskubide Ekonomiko, Sozial eta Kulturalei buruzko 1966ko bi Hitzarmenak (horietan Diskriminaziorik Ezaren Printzipioaren aipu zuzena egiten da).

Baita izaera orokorragoa duten beste lege-bitarteko batzuk, horien artean aipagarriak dira:

Lanaren alorrean: LANEk adostutako hainbat Hitzarmen (industrian jarduten diren emakumeen gaueko lanorduei dagokiena esaterako (1948), etab.
Emakumeen eskubide politikoei buruzko Konbenioa (1952).
Emakumeen aurkako Diskriminazioa Saihesteko Nazio Batuen Batzar Orokorraren Aitorpena (1967). Dokumentu horrek oraindik ere, lege mailan aurrerapenak izan arren, emakumeek jasaten duten ezberdintasunagatiko ardura erakusten du. Lehenengo artikuluan aipatzen du Diskriminazioa Ezaren Printzipioa.
Emakumeak Diskriminatzeko Era Guztiak Saihestearen inguruko Konbentzioa –CEDAW Batzar Nagusiak 19779an luzaz negoziatu ondoren onetsitakoa.

Nazio Batuek ere berdintasuna sustatzeko jarduerak gauzatu dituzte, esaterako 1975. urtea Emakumeen Nazioarteko Eguna izendatzea, Emakumeentzako Hamarkada edo Mundu mailan Emakumeentzako Hitzaldiak antolatzea lehendabizi



CEDAW: Izan zitekeena eta izan ez zena
Guztien artean, Gómez Isak arreta bereziz aztertuko du CEDAW eta horrek gizon-emakumeek berdintasuna lortzeko urratutako bidean izan duen papera. Hitzaurrea eta 30 artikulu dauzka. Autorearen iritziz, CEDAWko honako alderdiak dira azpimarragarriak:

Konbentzioak bere eragin eremua zabaldu du bere aginduak bai estatuei bai eremu pribatura zuzenduz (azken eremu horretan, lehen esan bezala, gertatzen dira emakumeen eskubide hauste larrienak).
"Emakumeen aurkako diskriminazio" kontzeptuaren definizio osoa jasotzen du. (1. art.).
Emakumeen aurkako diskriminazioa saihestearen alde egiten duten politikekin konpromisoa hartzen duten estatu partehartzaileek (2. art.) izaera anitzeko neurriak dituzte osagarri gisa, eta neurri horiek honakoa dira: "emakumeen guztizko garapena eta aurrerapena ziurtatzea" (3. art.), "gizon-emakumeen jokabidea bideratzen duten eredu soziokulturalak aldatzea" (5. art.) eta emakumezkoen salerosketa saihestea (6. art.) etab.
CEDAWko xedapen jakin batzuekin erlazionaturik estatuek planteatutako salbuespenak asko izan direnez, horren eraginkortasuna dezente gutxitu da. Salbuespen gehien dauzkan Giza Eskubideen Nazioarteko Hitzarmena da.
Konbentzio horretan emakumeen eskubideak babesteko agertzen diren mekanismoak Giza Eskubideen beste edozein Hitzarmenetan azaltzen direnak baino ahulagoak dira. CEDAWk Konbentzioko xedapenak eraginkorragoak izateko adostu diren neurri legislatibo, judizial eta administratiboei buruzko aldizkako txostenen mekanismoa besterik ez dauka. Estatuek 4 urtean behin –gutxienez– igorri behar dituzte txosten horiek Emakumearen aurkako Diskriminazioa Saihesteko Batzordeak azter ditzan, eta estatuen borondatearen arabera egongo dira. Estatuak dira hain zuzen ere, batzordeari informazioa ematen diotenak, baina batzordearen botereak horien aurrean oso mugatuak dira.

Gómez Isak adierazten du CEDAWk babes-mekanismoei dagokienez azaltzen dituen gabeziek estatuak 90eko hamarkadan prozedura horien indarbide berriak bilatzera derrigortu zituela. Bi aukera zeuzkaten:

CEDAWa bera aldatzea. Bitartekoak zeuzkan salbuespen kopuru handia ikusita, aukera hori ez zen batere gomendagarria.
Emakumeak Diskriminatzeko Era guztiak Saihesteko Konbentzioari buruzko Eskubide protokoloa onestea.

Azkenik, autoreak gogorarazten digun bezala, bigarren bidea aukeratu zen.



Itxaropenaren Protokoloa
Gómez Isak, bere lanaren azken zatian zenbait gai aztertzen ditu, hala nola: CEDAWrako Eskubide Protokoloaren Proiektuak azaltzen dituen berrikuntza nagusiak, eta Protokoloaren Proiektuari dagokionez, adostasunera iristeko Emakumeen Egoera Juridiko eta Sozialaren Batzordeak eratu zuen Lan Talde Irekian bat etortzea galarazi duten gairik korapilatsuenetakoak:

Proiektuak ofiziozko ikerketa prozesuak aurkezten ditu. Prozedura horiek emango diote Emakumeak Diskriminatzeko Edozein Era Saihesteko Batzordeari ikerketak egiten hasteko eskubidea, baldin eta informazio fidagarria jaso ondoren, herrialde horietan emakumeen eskubideak modu larri eta sistematikoan hausten direla uste bada. Prozedura horrek sortu duen polemika dela-eta (ezadostasun larriak Kuba, Txina eta Egipton), opt-out klausula eranstea pentsatu zen, estatuek ofiziozko ikerketa onartzeko edo ukatzeko aukera izan dezaten. Argi eta garbi, horrek Eskubide Protokoloa indargabetuko du hein handi batean.
Banakako kexen mekanismoa aurreikusten du. Hori babes mekanismorik garrantzitsuena da, baina bereziki polemikoa ere bai, 2 gai direla-eta:

Batzorde aurreko Legitimazio Aktiboa, hau da, nor edo nortzuk plantea ditzaketen batzordearen aurrean banakako kexak. Zalantzarik gabe gai guztietan korapilatsuena da (eta 98an adostasuna eragotzi zuena). Izan ere, "biktimaren izenean" beste norbaitek kexa azaltzea zilegia den ala ez erabakitzean baitatza.

Aldeko Argudioak (Herrialde multzo garrantzitsu batenak eta GKEenak –AI esaterako–):

Mekanismo hau ezinbestekoa da CEDAWk benetan emakume guztien Giza Eskubideak defendatu nahi baditu, emakume horiek baliabide ekonomiko eta intelektualak dituzten kontuan izan gabe.
"Eskubide-hausteen biktima lagun bakarra izateak, gehiegi murritz ditzake jaso daitezkeen gaztiguak. Emakumeen aurkako diskriminazio egitura era askok gizarte horretako emakume askori edo agian denei eragin diezaieke". (Byrnes eta Connors).

Kontrako Argudioak (Mexiko, Kolonbia, Kuba, Txina, Egipto, Tunis, India, eta beste hainbat):

Nazioarteko GKEk errekurtso horiek biktimen izenean aurkez ahal izatearen beldur dira.

CEDAWko xedapenen justiziakortasuna, zein eskubidek izan ditzaketen banakako kexak. Herrialde gehienak –eta GKE eta doktrina gehienak–, Konbentzioko benetako xedapen guztiak justiziakorrak izatearen aldekoak dira, horrela, Konbentzioaren izaera unitarioak ez luke kalterik jasango. Hala ere, ez ziren adostasunik lortu.

-Protokoloaren eraginkortasunak salbuespenak debekatzea exijitzen du. Protokoloari, berretsiko duten unean, salbuespenak azaltzea debekatzea pentsatzen ari dira, salbuespenen ondorioz ez zedin eraginkortasunik gabe geratu, CEDAWari gertatu zitzaion bezala,. Oraindik ez da horri buruzko inolako adostasunik lortu, baina adostasunera bidean, estatuek Protokoloa onartzerakoan izan ditzaketen ardurak eranstea proposatu da, eta beraz, testua ardura horiek islatzeko moldatzea.
-Garrantzi txikiagoa duten beste gai batzuek ere sortu dute eztabaida: banakako kexak onartzea; prozeduren konfidentzialtasuna; Batzordearen erabakien loturak; edo Batzordeak biltzeko behar duen denborak.




EMAKUMEEN ESKUBIDEAK

Euskal Herriko emakumeen eskubideen gutuna

Milurteko berri honen hasieran, Mundu Martxarako nazioarteko sarea osatzen dugun emakumeok, gure eskubideekin zer gertatzen zen aztertzea izan genuen helburu. IZADIARENTZAKO MUNDUKO EMAKUMEON GUTUNA da lan horren emaitza, eta orain gure herrian bertan zehaztu nahi dugu lan hori, gure ustez, geuri dagozkigun eskubideen lorpenean aurrera egiten eta eskubideok beteko direla bermatzen duten mekanismoak exijitzen lagunduko digun tresna behar dugulako eta, era berean, borroka feministaren helburuak eta jarraitu beharreko estrategiak eguneratzeko. Ez da erraza izango, ez horixe.

Badira hiru hamarkada, herrialde honetan antolaturiko Mugimendu Feministari errealitate patriarkalak eztabaidagai bilakatu duela, emakumeentzat problematikoa, bidegabea eta legez kontrakoa izateagatik; berau ahalbidetzen duten arrazoiak bilatzen aritu izan da eta gizon-emakume guztiontzat hobea litzatekeen gizarterako proposamen alternatiboak eratzen.

Izan dira, bai, oztopoak bidean, baina ikuspuntu formal batetik, esan dezakegu berdintasuna izan badela: legezko eskubideak eta gure ugalkortasunaren kontrola konkistatu ditugu, goi-mailako heziketara ailegatu gara, lehenago guretzat pentsaezinak ziren lanbideetan aritu gara eta jendartean betetzen dugun funtzioaren gainean antzina zeuden sinesmenak behera bota ditugu,… Orduan, hainbeste adierazpen, lege eta egitasmo izanda, zergatik gertatzen dira oraindik indarkeria sexista, diskriminazio, zapalkuntza eta ikusezintasun egoerak? Bi estatutan eta hiru administraziotan banatuak gaudelarik lege ezberdinak dira. Emakumeok uste dugu ez dagoela benetako borondaterik, ez interesik, jendarte-guneetako esleipen hierarkizatua generoaren arabera aldatzeko, eta honi amaiera eman ahal izateko, jendarte osoaren jarrera aldaketa da beharrezkoa eta gizonezkoena bereziki, gizon izateagatik bakarrik dituzten pribilegioei uko egiten ikasi beharko dutelarik. Gizonak jaio egiten dira eskubidedun, guk borrokatu egin behar dugu, lortu nahi baditugu.

Eta lan egingo dugu lortzeko. Euskal Herrian bizi garen emakumeak: hemen jaiotakoak zein kanpotik etorriak, langabetuak, esplotatuak, lesbianak, sakabanatu eta kartzelaratuak, txiroak, sexua ogibide dutenak, etxekoandreak, nekazari eta abeltzainak, gazteak, zaintzaileak, erasotu eta kolpatuak, pentsiodunak, sindikalistak, intsumisoak, artisauak, ekologistak, euskaltzale eta feministak, EMAKUME GUZTIOK eduki nahi dugu geure eskubideen gutuna, gaur egun gure herrian bizi dugun egoera islatu eta gure desioak zehaztuko dituena. Patriarkatuak, mundu osoan berbera izanda, ez gaituelako era berean ukitzen. Badagoen jendartearen izaera eta egoera politikoaren arabera itxura ezberdinak izaten ditu.

Euskal Herrian biztanleriaren erdia baino gehixeago gara emakume, gero eta emakumezko gehiago ikus daiteke jendartearen arlo ezberdinetan (sozialean, kulturalean, lan-arloan, sindikalean…), baina hala eta guztiz ere, botere eta erabaki guneetan gutxiengoa gara: kristalezko sabaia delakoa da.

Balore ekonomiko eta politikoko arloetan oso ordezkaritza murritza daukagu, oso sektore zehatz eta feminizatuetan sartu gara lan munduan, eta gainera, eskalarik baxuenetan, gaizki ordaindutako sektoreetan eta kontraturik prekarioetan. Langabezian luzaroen egoten den pertsona taldea gara, eta beraz, zerbitzu sozialaren eta halakoen beharrik handiena duena… Prekarietatea eta bazterkeria dela eta, arreta berezia eskatzen duten sektoreak, alde batetik, etxeko langileak dira, Gizarte-segurantzaren erregimen orokorrak babesten ez dituelako, eta bestetik, sexu langileak , eskubiderik ez izateaz gain, jendarteak loidoztu egiten dituelako. Esanguratsua da arlo bi hauetan batzea herrialde txirotuetatik etorritako emakume gehienak; izan ere, Atzerritartasun Legearen arabera, lan ezegonkortasunera kondenatuta baitaude. Arreta berezia eskatzen du emakume baserritarren egoerak jasaten duen bazterkeriagatik,ingururako elikagaiak ekoizteak duen errekonozimentu ezagatik,emakume baserritar asko laguntza familiarra, ezkonkide edo titular kide epigrafeen azpian ezelako errekonozimentu gabe daude.

Bizitzaren iraupenerako eta zainketarako lanen %80 emakumeok egiten ditugu, jakien eta elikadura katean emakumeen partehartzea %80koa da, baina lan horiek, sozialki eta ekonomikoki, ez dira inoiz aintzat hartzen pertsona guztien bizi-baldintzen ongizatea eta jendarte-antolaketa osatzen laguntzen duten jarduera bezala. Politikan eta ekonomian, erakundeek eta gizonek, etengabe baztertzen dute gure lana.

Emakumeen kontrako bortizkeria da giza eskubideen urraketarik larrienetakoa eta hedatuenetakoa gure jendartean, eta emakume jaio izateagatik bakarrik, geure kontra egiten diren indarkeria mota guztiak sartzen dira hor: sexu gehiegikeriak, derrigorrezko prostituzioa, laneko sexu erasoak, bikotekide ohiaren eskutik emakumeek jasotzen dituzten jipoiak, bai eta heriotza bera ere…. Mugimendu feministari esker, orain dela urte gutxira arte familia arazotzat edota arazo pribatutzat hartu izan den fenomeno hau, jendarteko arazo sozial eta politiko garrantzitsua dela ikusi da. Testuinguru honetan, nabarmentzekoa da botere publikoen ardura zuzena. Nahiz eta gero eta salaketa gehiago egin, epaitegi bereziak sortu eta langile gaituak prestatu, emakumeok gizonen eskutik jasaten dugun biolentziak jendarteko gaitza izaten jarraitzen du.

Une honetan, emakumeon sexualitatea genero-agindu anitzek mugatzen dute, eta afektibitate eta sexu-portaerarako jarraibide zehatz batzuek markatzen dute. Sexu-heziketak zeri begiratzen dion ikustea besterik ez dago: heterosexualitateari eta koitoari edota nahi ez diren haurdunaldien prebentzioari. Kontrazepziozko neurriak geuri zuzentzen zaizkigu ia beti. Abortua kasu jakin batzuetan baino ez da onartzen. Hegoaldean bada Izatezko Bikoteen Lege bat, emakume lesbianen eskubideak emakume heterosexualenekin parekatzen dituena, baina, hala ere, lesbianok ikusezin jarraitzen dugu, identitaterako ezelako keinu txikiena egitea ere zaila delarik.

Edertasun femeninoaren gurtza ez da desagertu, aitzitik, masifikatu egin da, era guztietako produktuen etengabeko ekoizpenean eta kontsumoan oinarritzen den sistema ekonomiko honi esker. Kontzientzia kolektiboan barneratu den guraria da, betiko edertasuna eta gaztetasuna edukitzea, politagoak, argalagoak eta erakargarriagoak izatea… desiragarriagoak azken batean, eta hori lortu ahal izateko, arropa eta kosmetikoak erosi behar dira, neurriz kanpoko gimnasia saioak eta kirurgia arriskutsuak egin, zenbaitetan nahita gosea pasatzeraino ere. Kultu unibertsala da, eguneroko eginbeharra, emakumeok geure buruaz eta munduan dugun estatusaz daukan ideiari eragiten dion giza agindu bat.
Euskal herriko emakumeok,  beste gatazka politiko bat bizi dugu, gatazka politikoa, eta herri honetako partaide garen heinean, gure eskubidea da gatazkaren konponbidean parte hartzea eta eragitea.

Hau dena ez da kasualitate hutsa. Emakumeok, gizonek eta gizonentzat eraikitako munduan sartu gara. Mundu honek, emakumearen ezkutuko lanaren menpe dagoelako baino ezin dezake funtzionatu, eta horrela, ezinezkoa da emakumea izanda eroso sentitzea. Emakumeok gerok eta Mugimendu Feministak egindako presioari esker, batez ere, hoberanzko aldaketak izan direla ukatu ezin badugu ere, aldaketek, eurekin batera, kontuan hartu eta aurre egin behar zaien beste erronka batzuk ekarri dituzte. Horretantxe dihardugu. Feminismoak gai izan behar du, XXI. mendeko emakumeok aurrean ditugun kontraesanei erantzun politikoak eta jendarte eredukoak emateko.

HAURREN ESKUBIDEAK







Haurren Eskubideen Aldarrikapena 1959ko azaroaren 20an Nazio Batuen Erakundearen Batzar Nagusiak egindako aldarrikapena da, haurren eskubide unibertsalak finkatuz.
Haurren eskubideak ( edo haurtzaroaren eskubideak) jaiotzeagatik bakarrik haur eta nerabeek dituzten eskubideak; utziezinak, berezkoak eta nahitaezkoak direnak haurtzaro on bat izateko dira.
Batzar Nagusiak Haurren Eskubideen Aldarrikapen hau adierazten du, haurrek haurtzaro zoriontsu bat izan dezaten, eta Aldarrikapenean aipatzen diren eskubide eta askatasunez goza dezaten, beren eta gizartearen mesedetan, eta gurasoei, gizon-emakumeei nahiz erakunde, tokiko agintaritza eta gobernu nazionalei eskatzen die aipatutako eskubideak aitor ditzaten eta haien alde lan egin dezaten, legegintzako neurriak eta beste neurri batzuk pixkanaka ezarriz, honako printzipio hauen arabera:
1. Berdintasunerako eskubidea, arraza, erlijioa edo nazionalitatea kontuan hartu gabe.
2. Babes berezia jasotzeko eskubidea, fisikoki, mentalki eta sozialki osasuntsu eta libre haz daitezen.
3. Izen bat eta nazionalitate bat izateko eskubidea.
4. Elikadura, etxebizitza eta osasun-arreta egokia izateko eskubidea.
5. Urritu fisiko edo psikikoek hezkuntza eta arreta bereziak jasotzeko eskubidea.
6. Familiak eta gizarteak maitatua eta ulertua izateko eskubidea.
7. Doako hezkuntza baterako eskubidea. Ongi pasatzeko eta jolasteko eskubidea.
8. Arrisku-egoeratan arreta eta laguntza jasotzen lehenak izateko eskubidea.
9. Abandonatua eta lanean esplotatua ez izateko eskubidea.
10. Munduko pertsona guztien arteko elkartasuna, adiskidetasuna eta justizia sustatzen duen hezkuntza jasotzeko eskubidea.

 Aurrekariak

Haurren eskubideen lehenengo deklarazioa Ginebrako Deklarazioa izan zen, 1924an. Eglantyne Jebb-ek idatzi zuen, Save de Children erakunde internazionala eraiki zuen pertsona bera. Erakunde hau 1924ko abenduaren 26an onartua izan zen. Nazio Elkartuak 1948an Giza Eskubideen deklarazio unibertsalak onetsi zituen, eta inplizituki, haurren eskubideak. Hala ere geroago konturatu ziren haurren eskubideak bereziki adierazita eta babestuak egon behar zirela. Horregatik ONUren Batzar Orokorrak 1959an Haurren Eskubideen Deklarazioa onartu zuen, 10 printzipio zituena.

Kategoriak

Haurren eskubideak ondoko kategorietan bana daitezke:
- Biziraupen eskubideak: babestu eta bermatu behar da bizitzaren eskubidea eta oinarrizko premiak: osasuna, jana eta babesa.
- Garapenaren eskubideak: babestu eta bermatu behar da garapen osoa ( fisikoa, espirituala, morala eta soziala), hezkuntza, kultura, jolasa eta pentsamenduaren askatasuna, kontzientzia eta erlijioaren eskubideak.
- Babesaren eskubideak: babestea eta bermatzea abusu objektu ez izatea, arduragabekeria eta esplotazioa, baita izena , nazionalitatea eta zaintzaren eskubidea.
- Partehartzearen eskubideak: babestu eta bermatu behar da partehartzea, komunitateko aktibitateetan, lokalak eta herrialdekoak, adierazpen askatasuna bezala.
- Entzun izatearen eskubidea: babestu eta bermatu behar da besteekiko errespetua. “Ez baduzu haurra entzuten, haurrak ez du besteak entzungo”.